12-06-2019
Anayasa Mahkemesi 11/4/2019 tarihinde, E.2019/6 numaralı dosyada 21/11/2018 tarihli ve 7152 sayılı Kanun’un;
- 1. maddesiyle 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu’na eklenen ek 1. maddenin ilk üç fıkrasının,
- 2. maddesiyle 7/6/2005 tarihli ve 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu’na eklenen ek 1. maddenin ilk iki fıkrasının iptaline karar vermiştir.
A. 5174 sayılı Kanun’a Eklenen Ek 1. Maddenin İncelenmesi
İptal Talebinin Gerekçeleri
Dava dilekçesinde; Anayasa’da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları arasında bir ayrıma gidilmeden düzenleme yapılmasına karşın iptali talep edilen kural ile bu kuruluşlardan birinin yöneticilerine göreve geri dönme imkânı tanınmasının haklı bir nedene dayanmadığı ve düzenlemenin aynı zamanda kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının Anayasa’da güvence altına alınan özerkliklerine ölçüsüz bir müdahale niteliğinde olduğu gerekçesiyle Anayasa’nın 10. ve 67. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Dava Konusu Kural
Dava konusu kuralda, milletvekili ve mahalli idareler seçimlerinde adaylık için görevinden ayrılan Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (Birlik) Başkanı ve Birlik Yönetim Kurulu üyeleri ile oda ve borsa yönetim kurulu başkan ve üyelerinin aday olamadıkları veya seçilemedikleri takdirde eski görevlerine dönebilmeleri, bu süreçte Birlik Başkanı ile oda ve borsa yönetim kurulu başkanlarının yerine seçim yapılmaması, yönetim kurulu üyelerinin yerine ise yedek üye çağrılması öngörülmüştür.
Mahkemenin Değerlendirmesi
Odalar ve borsalar ile bunların üst kuruluşu olan Birlik, Anayasa’nın 135. maddesinde çizilen çerçeve içinde 5174 sayılı Kanun’la kurulan kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarıdır. Bu kapsamındaki meslek kuruluşlarının yönetim organlarında görev alanların milletvekili seçimleri ile mahalli idareler seçimlerinde aday olabilmek için görevlerinden çekilmiş olma şartına tabi olmalarının nedeni, anılan görevlilerin Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 18. maddesinde sayılan ‘kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının yönetim ve denetim kurullarında görev alanlar’ kapsamında bulunmalarıdır.
Anayasa’nın 67. maddesinde seçilme hakkının genel çerçevesi çizilerek vatandaşlara kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçilme hakkı tanınmış ve bu hakkın kullanılmasının kanunla düzenleneceği belirtilmiştir. Milletvekili seçilme hakkının özel olarak düzenlendiği Anayasa’nın 76. maddesinde, belirli kamu görevlerinde bulunanların milletvekili seçimlerinde aday olabilmeleri için görevlerinden çekilmiş olmaları koşulu getirilmiştir.
Seçimlerde aday olmak amacıyla görevden çekilenlerin aday olamadıkları ya da seçilemedikleri durumda göreve dönebilmeleri, Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’da düzenlenmiştir.
Anayasa vatandaşlara kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçilme hakkı tanımakla ve ayrıca bu hakkın kullanılmasının kanunla düzenleneceğini belirtmekle kanun koyucuya anılan hakkın kullanımını düzenleme konusunda takdir yetkisi vermektedir. Kanun koyucu, söz konusu takdir yetkisini kullanırken kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadır.
Seçilme hakkı bağlamında eşitlik ilkesi yönünden yapılacak anayasallık denetiminde öncelikle Anayasa’nın 10. maddesi çerçevesinde aynı ya da benzer durumda bulunan kişilere farklı muamelenin mevcut olup olmadığı tespit edilmeli, bu bağlamda aynı ya da benzer durumdaki kişiler arasında seçilme hakkına müdahale bakımından farklılık gözetilip gözetilmediği belirlenmelidir.
5174 sayılı Kanun kapsamındaki meslek kuruluşlarının yönetim organlarında görev alanların milletvekili seçimleri ile mahalli idareler seçimlerinde aday olabilmek için görevlerinden çekilmiş olma şartına tabi olmalarının nedeni, anılan görevlilerin Milletvekili Seçimi Kanunu’nda sayılan kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının yönetim ve denetim kurullarında görev alanlar kapsamında bulunmalarıdır.
Öte yandan kuralla adaylığın veya seçimin kaybedilmesi hâlinde göreve dönme imkânının tanınması nedeniyle seçilme hakkının kullanımı bakımından, 5174 sayılı Kanun kapsamındaki meslek kuruluşlarının yönetim organlarında görev alanlar ile diğer kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının yönetim organlarında görev alanlar arasında bir farklılık yaratıldığı anlaşılmaktadır.
Eşitlik ilkesinin gereği olarak karşılaştırma yapılmaya müsait olacak şekilde benzer durumda olanlar arasından bir kısmı lehine getirilen farklı düzenlemenin bir ayrıcalık tanınması niteliğinde olmaması için nesnel ve makul bir temele dayanması ve ölçülü olması gerekir. İptali talep edilen kuralın yer aldığı ek 1. madde düzenlemesinde kuralın amacını ve dayandığı temeli gösteren bir hüküm bulunmadığı gibi 7152 sayılı Kanun’un gerekçesinde de bu hususta bir açıklama yer almamaktadır.
Seçilme hakkını kullanmada bütün kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları yöneticileri için geçerli olan genel bir sınırlama olarak görevden çekilmiş olma şartı bulunurken, özel hükümle göreve dönme imkânı tanınmak suretiyle 5174 sayılı Kanun kapsamındaki meslek kuruluşları yöneticileri hakkında farklı düzenleme öngörülmüştür. İptali talep edilen kuralla getirilen farklı düzenleme, seçilme hakkı yönünden eşitlik ilkesine aykırıdır.
Açıklanan gerekçelerle kural Anayasa’nın 10. ve 67. maddelerine aykırı bulunmuş ve iptaline karar verilmiştir.
Öte yandan, 5174 sayılı Kanun’a eklenen ek 1. maddenin birinci fıkrasının iptali nedeniyle uygulanma kabiliyeti kalmayan ikinci ve üçüncü fıkralarının da 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 43. maddesi gereğince iptaline karar verilmiştir.
B. 5362 sayılı Kanun’a Eklenen Ek 1. Maddenin İncelenmesi
İptal Talebinin Gerekçeleri
5174 sayılı Kanun’un ek 1. maddesinin Anayasa’ya aykırılığı hakkında öne sürülen gerekçelerin 5362 sayılı Kanun’un ek 1. maddesi yönünden de geçerli olduğu belirtilerek kuralın Anayasa’nın 10. ve 67.maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Dava Konusu Kural
Dava konusu kuralda milletvekili ve mahalli idareler seçimlerinde adaylık için görevinden ayrılan esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşları genel başkanı ve başkanları ile yönetim ve denetim kurulları üyelerine aday olamadıkları veya seçilemedikleri takdirde eski görevlerine dönebilmeleri, bu süreçte genel başkan ve başkanların yerine seçim yapılmayarak başkanlık görevinin geçici olarak yürütülmesi, yönetim ve denetim kurulu üyelerinin yerine ise yedek üyelerin çağrılması öngörülmüştür.
Mahkemenin Değerlendirmesi
Açıklanan gerekçelerle kural Anayasa’nın 10. ve 67. maddelerine aykırı bulunmuş ve iptaline karar verilmiştir.
5362 sayılı Kanun’a eklenen ek 1. maddenin birinci fıkrasının iptali nedeniyle uygulanma kabiliyeti kalmayan ikinci fıkrasının da 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 43. maddesi gereğince iptaline karar verilmiştir.
